www.powstaniewlkp.fora.pl

Zdzisław

Busza Ignacy ( 1880-1920), kapitan WP. Urodził się 31 stycznia 1880 r. w Pogorzeli pow. Koźmin Wlkp. w rodzinie rolnika Onufrego i Marianny z d. Andrzejewska. W 1900 r. ukończył Seminarium Nauczycielskie w Kcyni. 1 sierpnia objął posadę nauczyciela we wsi Głogowa (koło Raszkowa). 18 czerwca 1903 r. zdał w Kcyni drugi egzamin kwalifikacyjny. Po odbyciu służby wojskowej w latach 1903-1904 uczył w Trzemesznie (koło Koźmina). Od 15 lutego 1908 r. podjął pracę w Rogożewie (koło Jutrosina). 3 maja 1915 r. zmobilizowany do armii niemieckiej, gdzie dosłużył się stopnia sierżanta. Przeniesiony do rezerwy powrócił na początku listopada 1918 r. do Rogożewa. Wstąpił do POW zaboru pruskiego i uczestniczył 10 listopada w zebraniu założycielskim Rady Ludowej na powiat rawicki. 29 listopada został wybrany zastępcą komisarza Straży Ludowej. Wysłany został na kurs dla komendantów SL do Poznania, gdzie zastał go wybuch powstania. Od 5 stycznia 1919 r. organizował oddziały powstańcze na terenie pow. rawickiego. 8 stycznia, w Miejskiej Górce na zebraniu konstytucyjnym członków SL, wybrany komendantem powiatowym. Utworzono trzy kompanie powstańcze. I. Busza zarządził mobilizację oddziałów SL i postanowił w nocy uderzyć na Rawicz. Zamiar ten jednak został udaremniony przez przewodniczącego pow. Rady Ludowej, ks. Z. Zakrzewskiego, który w tym czasie prowadził pertraktacje z niemiecką delegacją z Rawicza. 10 stycznia na rynku w Miejskiej Górce, zaprzysiężono oddziały powstańcze, nazywając je 1 pułkiem piechoty na powiat rawicki. Odcinek rawicki włączono początkowo do tworzącego się frontu leszczyńskiego. I. Busza został dowódcą powstania w pow. rawickim. Do połowy stycznia zorganizowano kilkanaście kompanii, z których sformowano trzy bataliony: górecki, jutrosiński i słupiecki. Oddziały te miały dość luźną organizację i tworzyły wspólnie dowodzony przez I. Buszę pułk, który w okresie od 7 do 18 stycznia wchodził w skład VI Okręgu Wojskowego w Jarocinie, z ppor. Zbigniewem Ostrorogiem-Gorzeńskim na czele, zwolennikiem rokowań z Niemcami. 18 stycznia DG wydało „Rozkaz operacyjny nr 1” o podziale frontu na 4 odcinki. Teren pow. rawickiego włączono do frontu południowego, którym dowodził ppor. Władysław Wawrzyniak, ale administracyjnie pozostawiono w obrębie VI OW. 19 stycznia sierżanta I. Buszę zastąpił przysłany z Poznania ppor. lotnictwa Alfons Breza a I. Busza został jego zastępcą. Wobec nieporozumień na tle roty przysięgi faktyczne przejęcie odcinka rawickiego, przez front południowy, nastąpiło z tygodniowym opóźnieniem. Dowództwo frontu przeceniło jednak możliwości oddziałów powstańczych polecając im (szef sztabu Z. Wieliczka) uderzenie na Rawicz I. Busza brał udział w nieudanych bitwach o Rawicz w nocy z 3/4 lutego i w nocy z 5/6 lutego. Niepowodzenia w walce i duże straty wywołały ostrą krytykę dowództwa ze strony powstańców a część z nich (m.in. z 2 i 3 kompani góreckiej) opuściła szeregi i udała się do domów. Sytuację poprawiło natychmiastowe przysłanie przez DG na odcinek rawicki batalionu śremskiego pod dowództwem ppor. Stefana Chosłowskiego. Przygotowano nową obronę przed nacierającymi oddziałami niemieckimi. 13 lutego DG odwołało ppor. W. Wawrzyniaka a także ppor. A. Brezę a stanowisko dowódcy frontu południowego i odcinka rawickiego przekazano w ręce ppłk. Jana Adolfa Kuczewskiego, mianowanego kilka dni później (19 lutego) również dowódcą południowego Okręgu Wojskowego. Dokonał on podziału odcinka rawickiego na pododcinki, ustalił dowódców pododcinków, wycofał przemęczone oddziały z frontu i dokonał reorganizacji powstańczych jednostek w rejonie Rawicza, tworząc regularne formacje wojskowe 11 p.strz.Wlkp.(69pp.). wszystkie jednostki i placówki otrzymały połączenie telefoniczne. Organizację pułku zakończono 23 lutego a jego dowódcą został ppłk J.A. Kuczewski. Pułk obsadzał linię demarkacyjną w rejonie: Miejska Górka - Kawcze - Zaorle. I. Busza został mianowany podporucznikiem i dowodził (przez pewien okres) III batalionem. Wkrótce pułk został zluzowany przez 9 p.strz. Wlkp. i przeszedł do odwodu w Krotoszynie. We wrześniu przybył do Ostrowa Wlkp., gdzie 7 października otrzymał sztandar. Następnie przeszedł na linię demarkacyjną koło Kępna, zajmując odcinek od Wieruszowa do Sulmierzyc. Po zakończeniu akcji zajmowania terenów przyznanych Polsce traktatem wersalskim przeszedł na krótko do odwodu w okolicę Ostrowa i Skalmierzyc. Stąd wyjechał na front wschodni i 27 stycznia przybył do Lidy. Będąc w składzie 17 DP znajdował się wraz z nią w odwodzie frontu północno-wschodniego. Rozkazem z dnia 5 lutego przemianowany został na 69 pp. W dniach od 30 marca do 20 kwietnia będąc w grupie mjr, Stanisława Thiela pełnił obowiązki liniowe na wschodnim brzegu Berezyny. Wchodził (razem z 70 pp.) w skład XXXIV Brygady Piechoty będącej częścią 17 DP. I. Busza w tym czasie był dowódcą 2 kompanii. 6 maja dowódcą 69 pp. został ppłk Stanisław Taczak. Po rozpoczęciu kontrofensywy wojsk bolszewickich, od 17 maja, poszczególne bataliony i kompanie porozrzucano na różne odcinki frontu 1 armii. I batalion toczył ciężkie walki w rejonie Kijanowo - Czerkasy i wycofał się do Parafianowa, gdzie wycofał się III batalion walczący pod Lipskiem. Następnie 2 i 4 kompania 69 pp. weszła w skład grupy gen. J.A. Kuczewskiego i łącznie ze szkołą podoficerską 67 pp. przeprowadziły przeciwuderzenie w kierunku na Królewszczyznę odpierając w dniu 21 maja liczne ataki nieprzyjaciela. Nazajutrz jednak, w wyniku znacznej przewagi wroga, wycofano się najpierw do Parafianowa a potem przez Budsław w okolicę wsi Niwki. Z tego rejonu nastąpiła polska kontrofensywa podczas której, I i III batalion wspierany pociągiem pancernym „Boruta”, walczył w rejonie Jackiewicz, Wąsiołek i Maszkiewicz. Oddziały polskie, na początku czerwca dotarły ponownie do rzeki Berezyny zajmując linię; Wielkie Sitce - Rzepichy - Królewszczyzna. W wyniku nowej ofensywy wojsk bolszewickich, od 5 lipca nastąpił odwrót wojsk polskich. Tocząc ciągłe walki, 69 pp. wycofywał się przez Parafianowo, Wilejkę, Krewo. Tutaj na linii starych okopów niemieckich, między Smorgonicami i Krewem, 17 DP broniła się do 17 lipca. Następnie 69 pp. cofał się na Lidę do m. Gieranony nad Niemnem. Tutaj w składzie XXXIV BP wziął udział w akcji przeciwuderzeniowej, grupy gen. L. Żeligowskiego, na Grodno. Następnie pułk przeszedł Niemen. Bolszewicy po sforsowaniu Niemna, 23 lipca, wyszli na tyły 69 pp. We wniosku o order VM dla I. Buszy napisano: „ Dnia 23. 7. 20., gdy bolszewicy po sforsowaniu Niemna wyszli na tyły 69 pp., jako dowódca 2 kompanii ppor. I. Busza zaczął w porządku cofać się, wówczas niespodziewanie natknął się na kolumnę piechoty przeciwnika, która maszerowała na tyły lewego skrzydła 1 Dywizji Litewsko-Białoruskiej. Nie dając czasu do namysłu, ani własnym żołnierzom, ani przeciwnikowi Busza zakrzyknął „Hurra” i poprowadził do ataku swą kompanię na zwarty szyk zdumionych bolszewików. Uderzeniem na bagnety rozproszył centrum kolumny bolszewickiej i po utorowanej drodze, zachowując zwartość szyku kompanii, szybko pomaszerował w kierunku miejsca koncentracji pułku. Czyn ten zuchwały znacznie opóźnił ruch okalający przeciwnika w stosunku do 1 D Lit.-Biał., ponieważ bolszewicy dłuższy czas nie mogli odzyskać przytomności, gdyż zatrzymali się i otwarli bezładny ogień w kierunku Niemna”. Przez cały dzień 24 lipca i w nocy oddziały 1 D Lit.-Biał. i 17 DP, atakowane z trzech stron, dokonały w bardzo ciężkich warunkach odwrotu na nową linię. 27 lipca oddziały 17 DP opuściły pod naporem nieprzyjaciela i po zaciętej walce m. Folwarki Małe (k/Białegostoku) wycofując się na Zabłudowo, które wkrótce zajęła nieprzyjacielska kawaleria. 28 lipca oddziały 17 DP osłaniały przegrupowanie wojsk grupy gen. W. Jędrzejewskiego, obsadzając przyczółki mostowe na drodze Bielsk Podl.- Chroboły i torze kolejowym w kierunku Białegostoku. 69 pp. cofając się sforsował Narew następnie Bug i stoczył krwawą walkę o miejscowość Cetynia. Po krótkotrwałej obronie na linii rzeki Cetynii pułk wycofywał się nadal i stoczył, 8 sierpnia, ciężki bój pod m. Kossów, będącą ważnym węzłem drogowo-kolejowym. Wskutek nakazanego przez Naczelnego Wodza przegrupowania wojsk, związanego z przygotowaniami do bitwy warszawskiej, pułk odszedł wraz z 17. DP poprzez Wyszków, Obryte, Ulaski do Modlina. 10 sierpnia 17 DP weszła w skład 5 armii ( 17 i 18 DP, Dyw. Ochotnicza i dyw. kawalerii) dowodzonej przez gen. W. Sikorskiego, której zadaniem było zatrzymanie przeciwnika obchodzącego Warszawę od strony północnej. 10 sierpnia 17 DP znajdowała się na linii Narwi i następnego dnia toczyła bój o utrzymanie Pułtuska, którego nie udało się utrzymać. Ponosząc znaczne straty sforsowała Narew i cofała się do Zegrza. Stąd 13 sierpnia rozpoczęły marsz przez Dębe do Orzechowa, gdzie zebrały się odwody 17 DP. Nazajutrz prawie cała dywizja przeszła do Modlina z wyjątkiem 69 pp., który bronił odcinka Kikoły - Orzechowo, mając na lewym skrzydle twierdzę modlińską, a na prawym - VII Rezerwową BP. Rankiem 14 sierpnia 5 armia przeszła do ofensywy. Następnego dnia cała 5 armia (trzy dyw. piechoty i dyw. kawalerii) natarły nad rzeką Wkrą na dwanaście sowieckich dywizji piechoty i dwie dywizje kawalerii.. Nacierano w kierunku rzek Orzycy i Narwi. 16 sierpnia 17 DP atakowała w kierunku Nasielska a osłaniał ją, z prawej strony, 69 pp. wysunięty w kierunku Serocka. Nasielsk zdobyto po południu. Oddziały V armii dotarły do linii kolejowej Modlin-Nasielsk-Ciechanów. Rozpoczął się pościg za nieprzyjacielem wspierany przez dwa pociągi pancerne, kursujące na trasie Modlin-Ciechanów. 17 DP miała obsadzić odcinek Narwi od Klósek do Kacic, a 69 pp. od wzgórza nr 75 do ujścia rzeczki. 17 DP walczyła z 3 armią bolszewicką. 69 pp. nacierał 21 sierpnia na Maków Maz. i stoczył ciężki bój w lesie pod Przemiarowem. W tym dniu 17 DP weszła ponownie w skład 1 armii. Dalej 69 pp. wyruszył przez Maków do Bartnik, skąd w połączeniu z oddziałami 13 p.uł. i 17 pap. pod dowództwem ppłk. Mścisława Butkiewicza, wyruszył w kierunku Myszyńca przeciw korpusowi kawalerii Gaja. W morderczych zmaganiach zdobyto 23 sierpnia Myszyniec i ścigając wroga zmuszono go do przekroczenia niemieckiej granicy. W walkach tych I. Busza został ciężko ranny (23 sierpnia) odłamkami granatu w nogi. Awansowany do stopnia kapitana, zmarł 27 sierpnia w szpitalu w Ostrołęce. Pochowany nazajutrz na cmentarzu parafialnym w Ostrołęce. Pośmiertnie odznaczony Orderem VM 5 kl. Nr 2818 oraz Krzyżem Niepodległości z Mieczami. Jego prochy przeniesione zostały na cmentarz do Rawicza. Żonaty z Marią Szulczyńską (ślub 30 lipca 1907 r.). Nie miał dzieci. Pod koniec lat trzydziestych minionego wieku dotychczasową ul. Kościelną nazwano imieniem kpt. I. Buszy. Ulica jego imienia znajduje się także w Miejskiej Górce.
CAW, VM 15-935; Album Dziesięciolecia Okręgu Korpusu Nr VII, Poznań 1932; J. Filary, Zarys historii wojennej 69 pułku piechoty, Warszawa 1928; S. Jędraś, Ziemia Rawicka w Powstaniu Wielkopolskim 1918-1919, Rawicz 2001; Kawalerowie Virtuti Militari 1792-1945. Słownik biograficzny, red. B. Polak, t. II (1914-1921), cz. I, Koszalin 1991; Z. Pilarczyk, Powstanie 1918/1919 na ziemi rawickiej, Rawicz 1998; B. Polak, Generał Stanisław Taczak 1874 - 1960,Koszalin 1998; Słownik biograficzny powstańców wielkopolskich 1918-1919, red. A. Czubiński, B. Polak, Poznań 2002; D. Szczepaniak, Kapitan Ignacy Busza, (w: ) Przyjaciel Ludu, z. V-VI z. V-VI, Leszno 1998; Z. Wieliczka, Od Prosny po Rawicz, Poznań 1931; Z. Zakrzewski, Walki o Rawicz. Wspomnienia z powstania ks. Zdzisława Zakrzewskiego, proboszcza w Golejewku, Leszno 1922.

Eugeniusz Śliwiński