www.powstaniewlkp.fora.pl

Zdzisław

Dr Zdzisław Kościański : IN MEMORIAM ... Wspomnienie o dr. Zenonie Czesławie Wartelu (1938-2011)...

22 maja 2011 roku, w Luboniu, w wieku 73 lat zmarł Zenon Czesław Wartel - wieloletni wiceprzewodniczący Komisji Historycznej Zarządu Głównego Towarzystwa Pamięci Powstania Wielkopolskiego, autor znaczących publikacji o tematyce powstańczej i wysiedleń Wielkopolan w czasie drugiej wojny światowej. Współpracownik Wielkopolskiego Związku Solidarności Polskich Kombatantów - zarządu w Poznaniu i kołem w Opalenicy. Przygotował ekspertyzy dla Instytutu Pamięci Narodowej dotyczące charakteru niemieckich obozów przesiedleńczych Sudhof w Młyniewie k. Grodziska Wielkopolskiego i w Gnieźnie. Był rzecznikiem prasowym wielkopolskiego zarządu Komendy Ochotniczych Hufców Pracy, gdzie z dużym zaangażowaniem współtworzył jej stronę internetową. Wielki patriota, upominający się piórem historyka o prawdę i prawa Polski i Polaków. Człowiek wielkiej kultury i dobra. Odszedł w pełni sił twórczych, niespożytej do końca werwy pisarskiej .

Zenon Czesław Wartel urodził się 7 lipca 1938 roku we wsi Kozielaski (pow. Nowy Tomyśl) w rodzinie Jana i Weroniki z domu Janelt. Ojciec był ślusarzem i pochodził z niedalekiej Grudnej. Ze środowiskiem nowotomyskim związany był przez całe życie, wychował się tutaj i pobierał pierwsze nauki. Potem losy życia rzuciły go do Poznania i Lubonia. Często jednak bywał w rodzinnym Nowym Tomyślu.
Był absolwentem: Państwowego Liceum Pedagogicznego w Poznaniu, 1957 r.,
Studium Nauczycielskiego w Poznaniu, kierunek historia, 1959 r.,
Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, magister historii, 1965 r. ( tematyka pracy magisterskiej obejmowała okres II wojny światowej w powiecie nowotomyskim).
Rozprawie doktorskiej Zenona Czesława Wartela obronionej w 1975 roku na Uniwersytecie im Adama Mickiewicza w Poznaniu, „Polityka Rządu Polskiego wobec mniejszości niemieckiej w latach 198-1939„ patronował prof. dr. hab. Antoni Czubiński, a recenzentami byli prof. dr Tadeusz Jędruszczak i prof. dr hab. Janusz Pajewski .
Z kolei zatrudniony był:
- w latach 1957 – 1969 w wydziałach oświaty miasta Poznania i powiatu poznańskiego: nauczyciel, kierownik szkoły podstawowej, nauczyciel historii LO, podinspektor szkolny ( jednym z jego uczniów był obecny poseł Stanisław Kalemba)
- w latach 1969 – 1995 adiunkt, wykładowca, starszy wykładowca (historii doktryn politycznych, historii najnowszej w katedrze nauk społecznych i pedagogicznych Wyższej Szkoły Rolniczej w Poznaniu (późniejszej Akademii Rolniczej i Uniwersytetu Przyrodniczego). Przez dwie kadencje był kierownikiem Zakładu Nauk Polityczno-Prawnych. Kilka lat kierował również działem personalnym i studiami podyplomowymi na tej uczelni.) W pracy badawczej koncentrował się na zagadnieniach polskiej myśli politycznej lat 1918-1939 oraz stosunków polsko-niemieckich w XX wieku. Szczegółowo zajmował się także kwestiami ruchu ludowego w Polsce. Publikował artykuły w „Kwartalniku Historycznym”, „Dziejach Najnowszych” i „Przeglądzie Zachodnim” , natomiast w formie książkowej opu-blikował prace: Koncepcje ustrojowe i społeczno-gospodarcze w latach 1918-1939, Poznań 1988;
- ze względów zdrowotnych był od 1995 roku rencistą, a od 1998 roku emerytem zatrudnionym w niepełnym wymiarze godzin na stanowiskach pedagogicznych, w Ochotniczych Hufcach Pracy w Poznaniu.
Posiadał odznaczenia, m.in.:
Krzyż „Semper Fidelis” – 1996
Krzyż Kawalerski OOP (nr 112-2003-73) – 2003
Srebrny Medal Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej- 2004
Działalność dr. Zenona Czesława Wartela zostawiła w sercach Wielkopolan trwały istotny wychowawczy ślad. Jednocześnie tworzy ona istotny rozdział w historii naszej lokalności. Był godnym do naśladowania wzorem pracy dla naszej „Małej Ojczyzny”. Był nie tylko zasłużonym człowiekiem wielkopolskiej oświaty ale jednocześnie niespokojnym działaczem, który przybliżył Wielkopolanom w swych publikacjach okruchy przeszłości.
Działalność popularno-naukowa i społeczna ś.p. dr. Czesława Zenona Wartela przedstawiała się następująco:
- od 1990 r. był wykładowcą Towarzystwa Czytelni Ludowych w Poznaniu,
- od 1993 r. był wykładowcą i ekspertem naukowym w zakresie historii najnowszej w Wielkopolskim Związku Solidarności Polskich Kombatantów w Poznaniu
- przeprowadził prace badawcze dot. problematyki losu dzieci w wieku od 0 do 14 lat, głównie z rodzin Powstańców Wielkopolskich, które w latach II wojny światowej były więzione w obozach hitlerowskich o charakterze eksterminacyjnym. Napisał dziesiątki artykułów i kilka książek poświęconych tej tematyce . Książki z tego zakresu to:
; Zenon Wartel: Obóz hitlerowski w Młyniewie k. Grodziska Wielkopolskie, Grodzisk Wielkopolski 2002, ss.86.; Zenon Cz. Wartel, Wysiedlenia niemieckie 1939-1945, Opalenica 2002, ss.476 ; Niemiecki obóz przesiedleńczy w Gnieźnie w latach 1939-1940. Praca pod red. Zenona Cz. Wartela. Gniezno 2003, ss. 372,
Zenon Cz. Wartel, Pod butem Hitlera i Stalina, Opalenica 2009, ss.605

Opublikował kilkanaście artykułów dotyczących problemów powstania wielkopolskiego 1918/1919 r. oraz wygłosił liczne wykłady, odczyty i prelekcje w tym zakresie m. in. podczas obchodów rocznicowych, w kołach Towarzystwa Pamięci Powstania Wielkopolskiego 1918/1919, szkołach, jednostkach OHP i innych.
- współredagował ze Zdzisławem Kościańskim dwie książki dotyczące grobów powstańców wielkopolskich:
Mogiły Powstańców Wielkopolskich poległych i zmarłych w czasie walk powstańczych 1918/1919 r., Poznań 2002, ss.98.
Zachowane mogiły Powstańców Wielkopolskich poległych i zmarłych w czasie walk powstańczych 1918/1919, Poznań 2003
Był redaktorem naczelnym opracowania; Kontynuatorzy powstańczych tradycji. 15 lat Towarzystwa Pamięci Powstania Wielkopolskiego 1918/1919 (redakcja). Poznań 2004

Zenon Czesław Wartel był aktywnym członkiem Towarzystwa Pamięci Powstania Wielkopolskiego 1918/1919, członkiem Wielkopolskiego Zarządu Okręgowego TPPW oraz członkiem Komisji Historycznej Zarządu Głównego Towarzystwa zastępcą przewodniczącego. W ramach zbierania źródeł i materiałów dotyczących uczestników powstania wielkopolskiego społecznie prowadzi korespondencję z około trzystu adresatami. Był inicjatorem i uczestnikiem spotkań oświatowych związanych z historią Powstania Wielkopolskiego 1918/1919
Na początku lipca 2003 roku, na wniosek Prezesa Zarządu Głównego Towarzystwa Pamięci Powstania Wielkopolskiego Stefana Barłoga - dr Zenon Wartel wspólnie z dr Z. Kościańskim podjął się trudu pracy nad ewidencjonowaniem mogił poległych i zmarłych z ran żołnierzy Powstania Wielkopolskiego 1918/1919 roku . Wspólnie z wyżej wymienionym zdołał potwierdzić istnienie 1087 mogił powstańczych, w tym 1008 grobów imiennych. Stanowiło to podwojenie się wiedzy w tym zakresie, ponieważ w wyniku badań przeprowadzonych w 2002 roku i to z udziałem pracowników naukowych Państwowego Archiwum w Poznaniu, poznano jedynie 468 imiennych grobów powstańczych.
Na podstawie posiadanych danych źródłowych, grobów powstańczych wielkopolskich poszukiwania objęto na 261 cmentarzach oraz na innych miejscach spoczynku powstańców. Podstawowym sposobem weryfikowania istnienia grobów były informacje od władz samorządowych, państwowych , parafii, szkół, organizacji kombatanckich, ośrodków kultury i innych podmiotów. Zebrano przy tym znaczny zasób fotografii grobów i pomników powstańczych.
Dr Zenon Cz. Watel uważał , że w Polsce przymusowe wysiedlenia ludności polskiej przez władze Trzeciej Rzeszy stanowią od lat jedynie margines badawczy, a problematyka ta nie zapisała się głębiej w świadomości historycznej Polaków. Literatura, film i sztuka zupełnie się nią nie zajęły. Do dzisiaj sprawy Polaków wysiedlonych przez Niemców nie znalazły się w programach i podręcznikach szkolnych, literaturze popularno - naukowej, ekspozycjach muzealnych oraz obchodach rocznicowych. W latach Polski Ludowej podejście takie mogło wiązać się z serwilizmem klasy rządzącej, która nie chciała „drażnić niedźwiedzia”. Dosyć oczywiste dla wszystkich było bowiem pytanie: „jak w tym czasie postępowały z ludnością polską władze sowieckie” stąd w jego dorobku pojawiła się książka omawiająca losy Wielkopolan pod butem Hitlera i Stalina. . Często przypominał ,że zjawisko to jaskrawo kontrastuje z toczącą się od wielu lat - i pokoleń - lawiną propagandy na temat „wypędzeń” Niemców. Towarzyszą jej ciężkie oskarżenia pod adresem Polaków i Czechów, jako rzekomych sprawców całej krzywdy Niemców.
Zenon Czesław Wartel rozmawiał ze świadkami tamtych wydarzeń jak i politykami w sprawie właściwego upamiętnienia polskiej martyrologii. Ogółem w latach 1939 – 1944 z terenu byłego województwa poznańskiego wysiedlono do Generalnego Gubernatorstwa około 160 tys. osób, co stanowiło około 8 procent wszystkich mieszkańców .Przypominał w swoich publikacjach ,że wiele osób poddano eksterminacji bezpośredniej , a wielu utraciło zdrowie.
Zenon Czesław Wartel długie godziny spędzał w archiwach i bibliotekach oraz na poszukiwaniach terenowych. W jego planach było pełne opracowanie wojennych losów mieszkańców powiatu nowotomyskiego, którzy pozostali na miejscu. Ponadto chciał napisać książkę dotyczącą losów powstańców wielkopolskich w okresie II wojny światowej..
Odznaczał się wielką koleżeńskością, życzliwością, gotowością niesienia pomocy, szczerym zainteresowaniem moją pracą . Takim pozostał do końca . Jedno z ostatnich spotkań historycznych , w dniu 30 marca b. .r., w poznańskim Odwachu prowadził ze swadą ale i dużym znawstwem, rekomendując temat „W kręgu kawalerii polskiej ...” , ale także i moją książkę na ten temat. Poszukiwania Jego miały rozległy zasięg, m.in. udział w wyprawie do Katynia w dniu 11 kwietnia 2010 roku oraz udział w akcji sadzenia Dębów Pamięci pozostanie w naszej pamięci. Był nieprze¬ciętną osobowością, jednym z największych autorytetów pracy organicznej, którego miałem możność poznać i współpracować.
Uroczystości pogrzebowe śp. Zenona Czesława , odbyły się 27 maja w Luboniu, w żabikowskim kościele pw. św. Barbary. Jego ciało zostało złożone w grobowcu na miejscowym cmentarzu . Zostawił żonę Barbarę i córkę Małgorzatę .