www.powstaniewlkp.fora.pl

Zdzisław

Dr Zdzisław Kościański: Dzień Żołnierzy Wyklętych a ziemia nowotomyska …

1 marca 2012 r. - „Dzień Żołnierzy Wyklętych” był w tym roku po raz drugi oficjalnie obchodzony w Polsce. Prezydent Bronisław Komorowski opowiedział przy tej okazji o swoim ojcu i jego drodze niepodległościowej. Wiedza o tych bohaterskich żołnierzach do końca wiernych Rzeczypospolitej jest nadal zbyt mała a wiele faktów z ich działalności pozostaje nadal nie odkryte albo zafałszowane.
Z uwagi na bardzo rozbudowaną sferę działalności podziemnej po 1945 r. chciałbym przedstawić tylko krótką informację o największej organizacji - Zrzeszeniu Wolność i Niezawisłość. WiN opierał się na założeniu, że kontynuacja konspiracji zbrojnej utraciła swój sens, a jedynie aktywne włączenie się do trwającej walki politycznej mogło powstrzymać proces sowietyzacji Polski. Widziano to w podniesieniu świadomości społeczeństwa i poparciu jedynego jawnego ugrupowania niepodległościowego, jakim było PSL pod przewodnictwem Stanisława Mikołajczyka. Przekształcenie się WiN w organizacje, cywilną nie powiodło się w pełni, gdyż nie mogło ono uchylić się od objęcia patronatem pozostających w lesie oddziałów poakowskich. W maju 1945 r. na terenie województwa poznańskiego powstała organizacja Wielkopolska Samodzielna Grupa Ochotnicza „Warta” z mjr. Andrze¬jem Rzewuskim ps. „Hańcza" [około 7-8 tysięcy członków]. Komenda Obwodu Nowy Tomyśl składała się z dowódcy kpt. Dionizego Vogla ps. „Gryf” a zastępcą był kpr. Roman Wilden ps. „Robak”. Komendzie podlegały cztery placówki oraz jedna znajdująca się w początkowym stadium organizacyjnym.
Już w październiku 1945 r. „Hańcza” rozwiązał WSGO „Warta" i część jej członków włączył do WiN. Część ogniw WSGO „Warta” nie podporządkowała się wspomnianej decyzji i prowadziła akcję zbrojną. Działacze opozycji niepodległościowej w Wielkopolsce ponieśli duże ofiary. Na ponad 20 tysięcy osób, które przewinęły się przez wielkopolskie organizacje podziemne wiatach 1945 - 1956, około 17 tysięcy spotkały represje ze strony organów bezpieczeństwa. Funkcjonariusze Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego z Nowego Tomyśla aresztowali w dniu 29 listopada 1945 r. m.in. kpt. Dionizego Vogla, ppor. Bronisława Pusiaka – zastępcę komendanta placówki Grodzisk Wlkp. oraz członków tej placówki – Tadeusza Gettlera, Alojzego Fornalika, doktora Antoniego Henke, Leona Hoffmana, Józefa Reformata, Kazimierza Szajka, Wojciecha Zielińskiego oraz Kazimierza Prymke – komendanta placówki w Opalenicy. Karto¬teka Sądu Wojskowego Okręgu Poznańskiego obejmuje blisko dwa tysiące orzeczeń, w tym 375 osób skazanych na karę śmierci. Są wśród nich ludzie młodzi. W całym kraju w konspiracji było około 80 tysięcy ludzi, a w samym WiN-nie około 30 tysięcy ochotników.
Wiele dokumentów i sytuacji zostało spreparowanych przez UB. Rozpoczęła się na dużą skalę penetracja WiN-u i innych organizacji konspiracyjnych ze strony UB. Aresztowani byli poddawani okrutnemu śledztwu, niekiedy pod nadzorem NKWD. Wyroki śmierci wykonywano w piwnicach więzień [np. przy ulicy Matejki 30 w Poznaniu czy w pobliskim Wolsztynie].
Rozmiar prześladowań i sukcesy UB przed wyborami 19 stycznia 1947 r. skłoniły ówczesne kierownictwo WiN-u do ujawniania się [odezwa kierownictwa z 29 stycznia, ustawa sejmowa o amne¬stii z 22 lutego 1947 r.]. Do 25 kwietnia skorzystało z niej około 23 tysięcy członków WiN .W praktyce oznaczało to zakończenie działań zbrojnych na masową skalą. Po sfałszowanych przez komunistów wyborach, represjach wobec legalnego PSL, zapoczątkowanej likwidacji PPS, przyszedł czas załamania się postawy społeczeństwa.
Delegatura WiN została rozwiązana w styczniu 1953 roku. Pol¬ska bezpieka, w wyniku prowokacji, rozpoznała dokładnie struk¬tury WiN-u i przeniknęła do najmniejszych komórek. Rozpoczęły się masowe aresztowania. Wielu członków konspiracji czekało dłu¬goletnie więzienia, innych skazano na śmierć. Ogółem w wojewódz¬twie poznańskim w okresie od 1945 do 1948 roku aresztowano 4033 członków podziemnych organizacji i ich współpracowników. Na miejsce konspiracji WiN-u tworzyły się organizacje, w szczególności młodzieżowe, które wykrywano, a członków poddawano dotkliwym represjom więziennym, m.in.: „Tajna Organi¬zacja Wyzwoleńcza" [Nowy Tomyśl].
W samym tylko 1945 roku na terenie Wielkopolski aresztowano: 1001 członków grup zbrojnych i nielegalnych organizacji oraz 418 ich współpracowników. Wiele osób skazano na kary śmierci i wieloletniego więzienia. Wśród osób skazanych na najwyższy wymiar kary – na śmieć - byli mieszkańcy powiatu nowotomyskiego oraz osoby zaangażowane w działalność niepodległościową na jego terenie; m.in. Brzeziński Jan ps. ”Jakub” ur. w Glinnie, Cichoszewski Stanisław ps. „Struś” ur. 8 III 1922 r. w Miastku pow. leszczyński ( oddział „Szefa Czesia”), Czajkowski Stanisław ps. „Wicher” ur. 4.IV 1922 w Kowalewie ( oddział „Szefa Czesia”), Dybizbański Bohdan ur.18.III 1925 r. w Opalenicy (konspiracyjny Związek Młodzieży Wielkopolskiej), Dziurlej Marian ps. „Kapralik”, „Maryś” ur.12 XI 1926 r. w Kobylnikach pow. nowotomyski ( oddział „Szefa Czesia”), Fliger Marian ps.”Ptasznik” ur. 30 X 1923 r. w Tuchorzy pow. wolsztyński ( oddział „Szefa Czesia”), Graf Stanisław ps. „Patachon” ur. 1 XI 1924 w Jaskółkach pow. kościański ( oddział „Szefa Czesia”), Miskis Henryk vel Mieczkowski Henryk vel Orłowski Henryk ur. 2 XI 1922 r. w Wilnie ( oddział „Szefa Czesia”), Primke Stefan ur. 31 VII 1921 r. w Gradowicach pow. kościański ( oddział „Szefa Czesia”), Ratajczak Kazimierz ps. „Dudziak„ ur. 6 XI 1925 r. w Bogdanowie pow. turecki ( oddział „Szefa Czesia”), Ryzlewicz Alfons ps. „Żbik” ur. 8 VIII 1923 r. w Nowych Łąkach pow. wolsztyński ( oddział „Szefa Czesia”) , Sochanek Marian vel Potława Franciszek ur.6 V1925 r. w Kielcach ( oddział „Szefa Czesia”), Wierzchacz Stefan ur. 26 X 1916 r. w Michorzewie , Żołnierkiewicz Marek ur. 21 I 1921 r. w Zbąszyniu ( oddział zbrojny „AK kryptonim Warta”).
Wyroki śmierci wykonano na: Dziurleju ( 6 IX 1946 r. w Wolsztynie), Grafu ( 24 IX 1946 r. w Wolsztynie), Ratajczaku ( 7 XI 1946 r. w Wolsztynie), Dybizbańskim (15 II 1947 r. w Poznaniu), Cichoszewskim (9 XII 1946 r. w Poznaniu ). Pozostałym kary śmierci wraz z utratą praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na zawsze zamieniono, w okresie oczekiwania na wykonanie wyroku, na kary więzienia.
Problematyka historyczna pierwszych lat po 1945 r. wymaga obszernych badań. Pojawiły się ciekawe opracowania, m.in. na łamach „Przeglądu Nowotomyskiego” oraz książka Henryka Czarneckiego, mieszkańca Jastrzębska: Organizacje niepodległościowe działające na terenie Wielkopolski w latach 1945-1956. Przewodnik w dokumentach sądowo -więziennych, Poznań 2009.