www.powstaniewlkp.fora.pl

Zdzisław

Dr Zdzisław Kościański: Historiografia Powstania Wielkopolskiego 1918 / 1919 w roku 90- rocznicy …

Problematyka Powstania Wielkopolskiego znalazła dotychczas bardzo szeroki rezonans w polskiej historiografii. Obejmuje ona już bardzo obszerny katalog monografii, opracowań, syntez, studiów, wspomnień, pamiętników, dokumentów opublikowanych, artykułów naukowych i popularnonaukowych oraz różnego rodzaju przyczynków. W pracy pod redakcją Beaty Nowak: Powstanie Wielkopolskie 1918/1919. Bibliografia za lata 1988-2008 (wybór),(Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury - Poznań 2008) przygotowano już trzecie wydanie bibliografii o tematyce Powstania. Pierwsza edycja ukazała się w 1988 roku i zawierała wybór piśmiennictwa za lata 1945-1988 ( zawierała 567 pozycji), a druga edycja wydana została w 2004 roku ( zawierała 603 pozycje). Najnowsza bibliografia zawiera 1346 numerowanych pozycji podzielonych na pięć grup: Biografie. Przegląd i omówienia materiałów, Źródła i opraco¬wania; Pamiętniki. Wspomnienia. Biografie: Powstanie Wielkopolskie w literaturze i sztuce oraz Tradycje powstańcze. Obchody rocznicowe. Dodatkowym uzupełnieniem publikacji są skorowidze: autorski oraz osób i miejscowości. Wspomnijmy, że bibliografia Stanisława Kubiaka z 1962 roku obejmowała piśmiennictwo, które się ukazało w latach 1919-1962 i zawierała 1362 pozycje).
Analizując powyższy dorobek wydawniczy możemy stwierdzić, iż prace o powstaniu powstawały i powstają w kraju oraz poza krajem z różnym natężeniem. W ostatnim czasie z uwagi na wielość wydawnictw z okazji 90 rocznicy wybuchu Powstania Wielkopolskiego 1918/ 1919 możemy mówić o swoistym renesansie wydawniczym. Na emigracji ten temat był jedynie przedmiotem rozważań i wspomnień cząstkowych, gdy żyli tam jeszcze uczestnicy irydenty.
Na przełomie roku 2008 / 2009 wyszło drukiem wiele wartościowych opracowań i przyczynków.
Na uwagę zasługuje praca nieżyjącego już badacza Zdzisława Grota Czyn zbrojny ludu wielkopolskiego, Poznań 2008, w której autor dał sąd, iż patrząc od strony moralnej na powstanie, że było ono konieczne. Wedle jego oceny: ”Pokazało światu, a więc i politykom, zarówno poznańskim, jak i zasiadającym przy stołach konferencji pokojowej w Paryżu, że w narodzie głęboko tkwiło poczucie i honor narodowy. Tym szacownym wartościom dali wyraz powstańcy, nie szczędząc własnej krwi dla rozprawienia się z zaborcą. Zryw był powszechny i ludowy. Nawiązywał do dawnej tradycji, do poprzednich powstań narodowych, które przewyższał zwycięskim wynikiem. Zamykał też chlubnie cały stuletni okres zaboru pruskiego, w którym w różny sposób lud polski bronił się przed wynarodowieniem i nie tracił woli zdobycia niepodległości”. Sądy i oceny profesora Z. Grota do dziś nie straciły na aktualności. Dużą role poznawczą w przygotowaniu Wielkopolan do zrywu daje praca profesora Andrzej Kwileckiego: Poznań stolicą Polski zachodniej. Od Kongresu Wiedeńskiego do Powstania Wielkopolskiego.
Niewątpliwie pierwszoplanową pozycję popularnonaukową z prac opublikowanych w tym czasie jest synteza Marka Rezlera. Autor wydarzenia z lat 1918/ 1919 ukazał jako fragment zaangażowania Wielkopolan w polskie walki narodowo - wyzwoleńczej od 1794 do 1921 roku. Historyk przybliża nam prawdziwy obraz wydarzeń, które obrosły legendą, m.in. szturmu na gmach Prezydium Policji czy rzekomej niechęci marszałka Piłsudskiego do wielkopolskiego zrywu powstańczego. Wraz ze stroną polityczną zaprezentował działania militarne, w tym mało znane epizody (np. walki Poznańskiego Batalionu Śmierci). Szczegółowo omówiono niedoceniany, ogromny wkład wielkopolskich żołnierzy w powstrzymanie bolszewickiej inwazji.
Ważne miejsce w przypomnieniu uczestników zajmuje cykliczne wydawnictwa Zarządu Głównego Towarzystwa Pamięci Powstania Wielkopolskiego 1918/1919. Pod koniec 2008 roku ukazały się dwa kolejne tomy słownika pod redakcją Bogusława Polaka: „Powstańcy wielkopolscy... Biogramy uczestników Powstania Wielkopolskiego 1918-1919” (Poznań 2008, Tom IV ss.255 oraz Tom V ss. 221). Komitet Redakcyjny słownika tworzą: prof. dr Bogusława Polaka- przewodniczący oraz Eligiusz Tomkowiak – sekretarz oraz członkowie: Stefan Barłóg, Marian Kadow, Zdzisław Kościański. Autorami biogramów w tomie IV są: Małgorzata Andruszowska, Robert Białkowski, Zenon Brembor, Kamila Czechowska, Bogdan Czerwiński, Jerzy Drewnik, Sławomir Drewnik, Zygmunt Dreżewski, Zygmunt Duda, Piotr Dziembowski, Antoni Fornalski, Cecylia Główczyńska, Seweryn Grobelny, Mieszko Kamiński, Maria Kamińska, Daniel Karniński, Zdzisław Kościański, Czesław Kowalak, Bartosz Kruszyński, Barbara Latosińska, Sławomir Łaniecki, Jan Majewski, Jerzy Małecki, Ewa Matuszak, Maria Mielcarzewicz, Iwona Migasiewicz, Remigiusz Nowak, Andrzej Hubert Pawuła, Michał Pietrowski, Angelika Pilarska, Bogusław Polak, Krystyna Pospieszalska, Aleksander Pyrchla, Eustachy Rakoczy ZP, Marek Rezler, Mirosław Jan Rubas, Wojciech Sander, Piotr Stachecki, Eugeniusz Śliwiński, Eligiusz Tomkowiak, Ewelina Tomkowiak, Malwina Tomkowiak, Wojciech Tuliszka, Bogumił Wojcieszak, Ireneusz Wróbel, Teresa Wróbel, Anna Zygnerska.
Marek Woźniak - Marszałek Województwa Wielkopolskiego – we wstępie do tomu IV słusznie zauważył : „My - następne pokolenia - otaczamy pieczo¬łowitą troską powstańcze pamiątki i pamięć o wszystkich uczestnikach walk. Popularność słowników biograficznych powstańców, których niniejsza publikacja jest znakomitym przykładem, świadczy o tym, jak szczególne miejsce wydarzenia sprzed 90 lat zajmują w wielkopolskich domach. Czwarty tom słownika „Powstańcy Wielkopolscy" przynosi ponad 300 niepublikowanych dotąd biogramów. W dotychczas wydanych tomach udało się zgromadzić ich ponad 820. Na opracowanie czekają materiały do ponad 1200 not biograficznych. Wszystkie słowniki z serii „Powstańcy Wielkopolscy" łączy jedno: przy¬pominając postacie Powstańców, wskazują trwałe wartości, które decydo¬wały o ich życiu - patriotyzm, odwaga, zmysł organizacji. Dzięki takim wydawnictwom, dotychczas nieznani uczestnicy Powstania Wielkopolskiego zyskują w naszej pamięci należne im miejsce - wzboga¬camy naszą wiedzę nie tylko na temat Powstania, ale także dalszych losów ludzi, którym dane było przeżyć”.
Z kolei autorami biogramów do tomu V są: Małgorzata Andruszowska, Janusz Ambroży, Paweł Ambroży, Jan Basiński, Piotr Bauer, Włodzimierz Becker, Krzysztof Błaszczyk, Kamila Czechowska, Bogdan Czerwiński, Zygmunt Duda, Katarzyna Dukarska, Piotr Dziembowski, Marek Dzięciołowski, Antoni Fornalski, Kamila Fronczak, Andrzej Gabler, Andrzej Grafik, Wanda Grobelna, Paweł Grzesiak, Krystyna Gerzesicka, Bronisław Grześkowiak, Katarzyna Hoffmann-Kulawik, Elżbieta Jackowiak, Sylwia Jędrysiak, Jerzy Kaszuba, Marian Kazuś, Alicja Kocoń, Dominika Kornus, Zdzisław Kościański, Czesław Kowalak, Wojciech Króliczak, Lesław Kulczycki, Barbara Latosińska, Halina Lubiszewska, Irena Lustig, Jan Łuczak, Maria Mielcarzewicz, Iwona Nagórko, Anita Płachetka, Maciej Płachta, Kamil Płonka, Bogusław Polak, Irmina Polak, Ludwika Łucja Prokopska, Marek Puczkarski, Agnieszka Raczkowska, Wojciech Raczkowski Ks. Kanonik, Marek Rezler, Halina Runk, Wojciech Sander, Mieczysław Szymanowski, Ewa Tomaszewska, Maria Tomczak, Eligiusz Tomkowiak, Ewelina Tomkowiak, Malwina Tomkowiak, Janusz Wejmann, Wiesława Wesołek-Kindzierska, Danuta Wieczorek, Jadwiga Włodarz, Bogumił Wojcieszak, Zbigniew Wojczak, Rudolf Żurek.
Piotr Florek - Wojewoda Wielkopolski- napisał w przedmowie do tej publikacji:
„ W nasze ręce trafia już V tom dzieła: „Powstańcy Wielkopolscy. Biogramy uczest¬ników Powstania Wielkopolskiego 1918-1919". Twórcą idei powstania takiego opracowania jest Towarzystwo Pamięci Powstania Wielkopol¬skiego 1918/1919.Wydawnictwo to jest sumarycznym zestawie¬niem losów ludzi uczestniczących w jedynym powstańczym zrywie na terenie zaborów, który zakończył się zwycięstwem. W roku jubileuszom, przygotowującym nas do obchodów 90. rocznicy wybuchu Powstania Wiel¬kopolskiego, ta kontynuacja rozpoczętego wcześniej dzieła, nabiera wyjąt¬kowego wymiaru. Zamieszczone w publikacji biogramy uczestników tamtych wydarzeń, są nieocenioną kopalnią wiedzy zarówno dla historyków i badaczy losów Powstania, jak również dla potomków bohaterów 1918 roku. Tradycje po-wstańcze drzemią głęboko w naszej świadomości. Zwłaszcza młodzi ludzie, dzięki takiej publikacji mają szansę odkryć bohaterską historię życia swoich dziadków. Przywracanie pamięci, odkrywanie dla świata zapomnianych faktów to nieoceniony wkład w budowanie tożsamości i pamięci narodowej. Przykła¬dy ofiarności wobec Ojczyzny są najlepszą lekcją historii. Współcześnie wyrazem naszego patriotyzmu nie musi już być walka zbrojna. Żyjemy w wolnym kraju i naszą pamięć powinien kształtować stosunek kolejnych po¬koleń do minionych wydarzeń. Od pewnego czasu brakuje świadków działań powstańczych gdyż ostatni powstaniec wielkopolski zmarł w 2005 roku. Pozostały po nich wspomnie¬nia, pamiątki, ale także bezcenne publikacje”.
Tomy IV i V słownika ukazały się drukiem dzięki bezinteresownemu zaangażowaniu redakcji, autorów oraz pomocy finansowej: Marszałka Województwa Wielkopolskiego, Urzędu Miasta w Poznaniu oraz Starostwa Powiatowego w Poznaniu.
Ukazał się także kolejny zeszyt „Wielkopolskiego Powstańca „ (Poznań 2008) z cennymi artykułami i przyczynkami do dziejów powstania, m.in.: Bogusława Polaka, Kronika bojów Powstania Wielkopolskiego 1918 -1919; Anny Barłóg, Kobiety w Powstaniu Wielkopolskim; Marioli Głuszczak, Ks. Mateusz Zabłocki - uczestnik Powstania Wielkopolskiego; Anny Sobczak „Kurier Poznański" i. „Dziennik Poznański'' o Powstaniu Wielkopolskim 1918/1919; Renaty Kramer Udział pleszewian w Powstaniu Wielkopolskim 1918/1919; Zenona Brembor, Sulechów a Powstanie Wielkopolskie 1918/1919; Sylwester Cytryński, Pamięć o powstańcach wielkopolskich; Zdzisława Kościańskiego, Nowości wydawnicze ….
Ważki wkład do poznania dziejów powstania wniosły publikacje ośrodka leszczyńskiego – Instytutu im. Gen. Stefana „Grota” Roweckiego w Lesznie. Ukazały się m.in. archiwalne prace profesora Bogusława Polaka ( wstęp, wybór i opracowanie ): Organizacja i rozwój Wojska Wielkopolskiego 1919 ( marzec – listopad 1919 r. ).Wybór dokumentów wojskowych. Leszno 2008 oraz Front wielkopolski 1919-1920. Rozkazy Dowództwa Frontu. Leszno 2008. W pracach tych ukazano organizację i wysiłek zbrojny Wielkopolski w latach 1919 -1920. W Zeszycie Historycznym „Grot” nr XXX z 2009 roku dedykowanym pro memoria dr. Piotrowi Bauerowi znalazło się wiele cennych przyczynków, poświęconych tematyce m.in.: powstania w podręcznikach szkolnych, Dowództwu Okręgu Generalnego Poznań, prawnym aspektom organizacji sądownictwa w Wojsku Wielkopolskim, służbom kwatermistrzowskim w powstaniu, działaniom kompanii jarocińskiej pod Mroczą, rewindykacji Leszna i Rawicza w 1920 r., lotnictwu powstania, pierwszym bojom Grupy „Leszno”, biografistyce. Podobnie w wydaniu „Wiadomości Kościańskich” nr 1 / 2 ( 240/241/) ze stycznia /lutego 2009 r. znalazły się artykuły o tematyce powstańczej promujące XVII Seminarium Historyków Powstania wielkopolskiego 1918[1919 oraz przypominające badacza powstania s.p. dr. Piotra Bauera, m.in. artykuły „ W. Handke ( Wciąż potrzeba badań nad tym największym Powstaniem… ), J. Zielonki ( Epitafium dla doktora Piotra), Z. Kościańskiego ( Kilka refleksji na temat tradycji Powstania wielkopolskiego), T. Masłowska ( Polscy kolejarze w Powstaniu Wielkopolskim), Z. Joźwiak ( O wielichowskich powstańcach), J.Pawicki( Refleksje w rocznicę Powstania Wielkopolskiego), K. Czechowska ( Walenty Dybczyński z Szubina ( 1886-1939), Z. Fenrych ( Tadeusz Fenrych – powstaniec wielkopolski – kawaler VM ), P. Adamczewski ( Władysław Szulc 1888 -1939 ) –powstaniec z Rynarzewa ), A. Muezberg ( Skauci wyzwolili miasto ), E. Olender (Grupa Leszno – wystawa i publikacja).
Warto zwrócić uwagę na wydane publikacje przez Wydawnictwo Politechniki Koszalińskiej, z okazji 90 rocznicy wybuchu Powstania Wielkopolskiego 1918-1919, będące w istocie albumami: Marian Olszewski, Powstanie Wielkopolskie 1918-1919 oraz Wiesław Olszewski, Łukasz Jastrząb, Lista strat Powstania Wielkopolskiego od 27.12.1918 r. do 8.03.1920 r., opowiadają o historii ziemi wielkopolskiej oraz jednym z niewielu zwycięskich zrywów powstańczych w dziejach Polski. W liście strat po kwerendzie i poddaniu obróbce komputerowe] posiadanych materiałów uzyskano listę zawierającą 2256 pozycji, w tym 135 osób „NN". Autor albumu: Marian Olszewski oraz autorzy listy strat przy pomocy Wydawnictwa Uczelnianego przygotowali prace, które imponują rozmachem ujęcia tematów i skłaniają do refleksji nad historią Polski i Wielkopolski. Są to fascynujące ujęcia tematów wcale niełatwych i jeszcze nie w pełni zapisanych.
W ostatnich miesiącach opublikowano wiele artykułów naukowych, popularnonaukowych i publicystycznych. W książce „ Powstanie Wielkopolskie 1918-1919. Wybrane aspekty z perspektywy 90 lat” pod redakcją Janusza Karwata zebrano zbiór referatów specjalistów ( m.in. Paweł Anders, Tadeusz Jeziorowski, Janusz Karwat, Zdzisław Kościański, Waldemar Łazuga, Jarosław Łuczak, Roman Macyra, Benon Miśkiewicz, Zbigniew Pilarczyk, Aleksander Smoliński, Andrzej Suchcitz ) tej problematyki, m.in. z Polskiej Akademii Nauk, uniwersytetów, instytutów z ogólnopolskiej konferencji naukowej "90. rocznica Powstania Wielkopolskiego 1918-1919", Poznań, 17 grudnia 2008 r. Publikacja poruszyła obok o znanych już aspektów powstania, także zagadnienia, m.in.: aktywności i moralności Wielkopolan i Wojsk Wielkopolskich, pamięci i tradycji oraz świadomości mieszkańców regionu, historiografii polskiej i niemieckiej, wysiłku ekonomicznego Wielkopolan w okresie walk o niepodległość, symboliki Armii Wielkopolskiej, zaangażowaniu społeczeństwa wielkopolskiego w walkę powstańczą.
Pokłosiem sesji popularno – naukowej dla nauczycieli w Koninie jest publikacja przygotowana przez miejscowy Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli: Powstanie Wielkopolskie i jego echa. Pod redakcją Piotra Gołdyna ( Konin 2009). Zawarto w niej szereg interesujących materiałów: Elżbieta Siudaj-Pogodska, Radość z odzyskanej wolności; Piotr Gołdyn, Pamięć o Powstaniu Wielkopolskim w Koninie i subregionie; Henryk Lisiak, Obóz endecko-chadecki w Poznańskiem wobec idei zbrojnej drogi ku niepodległości i wybuchu powstania wielkopolskiego (listopad 1918 - styczeń 1919); Ireneusz Wojewódzki, Józef Piłsudski wobec Powstania Wielkopolskiego; Jan Wiśniewski, Próby wywołania powstania w Chełmży w styczniu 1919 r.; Marek Białokur, Powstanie Wielkopolskie w szkolnych podręcznikach historii; Anna Andrzejewska, Wielkie wydarzenia 1918 roku na ziemiach polskich i Wielkopolsce; Elżbieta Łukomska, Powstanie Wielkopolskie w zadaniach matematycznych; Ewa Szreder, Scenariusze lekcji.
Z kolei doradcy metodyczni historii i wiedzy o społeczeństwie Ośrod¬ka Doskonalenia Nauczycieli w Poznaniu Maria Pacholska i Wiesław Zdziabek - opracowali zestaw trzech książek dla szerokiego kręgu odbiorców w postaci popularnej syntezy oraz osobnego zestawu ćwiczeń dla szkoły podstawowej i gimnazjum. Z recenzji prof. dra hab. Janusza Karwata:” Podejmując się syntetycznego ujęcia Powstania Wielkopolskiego 1918-1919 r., Autorzy stanęli przed realizacją trudnego zadania. Przeprowadzili dogłębną analizę li¬teratury przedmiotu, wykorzystując wspomnienia po¬wstańców wielkopolskich. Opisali oni problem we wła¬ściwych proporcjach i odpowiedniej objętości. Maria Pacholska i Wiesław Zdziabek słusznie zastosowali chronologiczno-problemowy układ treści, w przypad¬ku tejże problematyki z pewnością najbardziej odpo¬wiedni. Za dobre rozwiązanie uznać należy podział książki na dziewięć krótkich rozdziałów, które są przejrzyste i wewnętrznie spójne oraz tworzą zwarty ciąg logiczny. Zaletą opracowania są trafnie dobrane cytaty, które uatrakcyjniają lekturę. Autorom udało się ciekawie opisać genezę, przebieg i konsekwencje wielkopolskiej wiktorii”. Miejmy nadzieję, że kolejne wydania tych opracowań wzbogacą się, m.in. o bogatszy serwis fotograficzny przemawiający do młodego czytelnika.
W tomie III publikacji pod redakcją Tomasza Katafiasza: „Harcerski czyn niepodległościowy 1910-1921 „( Toruń 2008 ) ukazały się interesujące szkice dotyczące Powstania wielkopolskiego 1918-1919, m.in.: Tomasz Katafiasz; Wybitni instruktorzy i działacze harcerscy z lat 1911-1939 w służbie dla Niepodległej; Janusz Karwat, Harcerki wielkopolskie 1912-1939; Bogdan Wierzejewski, Wincenty Wierzejewski - zarys biografii; Zdzisław Kościański, Kościańska „Rezerwa Skautowa" w Powstaniu Wielkopolskim 1918/1919 – historia i tradycja.
Z prac naukowych i popularno- naukowych opublikowanych w ostatnim czasie zasługują ponadto na uwagę: Zdzisław Kościański, Eligiusz Tomkowiak: Bukowianie w Powstaniu Wielkopolskim 1918-1919. Poznań – Buk 2008, tenże, Mieszkańcy Gminy Dopiewo w Powstaniu Wielkopolskim w latach 1918-1919. Dopiewo 2009; Mieszkańcy Gminy Mieścisko w Powstaniu Wielkopolskim. Pod redakcją: Grażyny Jurgi, Anny Bronikowskiej, Mariusza Wasela. Mieścisko 2008; Fornalski Antoni, Powstańcy Wielkopolscy Ziemi Przemęckiej. Przemęt 2008; Rokoszewski Hubert, Powstanie Wielkopolskie na Ziemi Wolsztyńskiej, Żurek Kazimierz, Bo wolność krzyżami się mierzy... Wolsztyn 2009; Powstańcy Wielkoplscy z Czempinia i okolic. Pod redakcją Katarzyny Braszak. Czempiń 2008;

Rozmachem edytorskim zwraca uwagę praca zbiorowa pod redakcja Danuty Konieczki – Śliwińskiej, Mogilno w Powstaniu wielkopolskim (1918-1919). (Poznań 2008 ). Wśród opracowań znalazły się szkice: Przemysława Matusika, Janusza Karwata, Zdzisława Grota, Tomasza Łaszkiewicza, Jerzego Kozłowskiego, Jarosława Łuczka, Andrzeja Jakubowskiego. Ponadto dokonano wyboru źródeł i dołączono liczne wykazy mieszkańców Ziemi Mogileńskiej uczestniczących w irydencie. Książka, autorstwa dra Władysława Purczyńskiego, laureata nagrody – statuetki „Dobosz Powstania Wielkopolskiego”, dotyczy Powstania Wielkopolskiego w powiecie wągrowieckim i jest dostosowaną do wydawnictwa i rozszerzoną o 1920 rok - dysertacją doktorską.
Problematyce powstańczej, a zwłaszcza losom jego uczestników zostały poświęcone interesujące książki, m.in. Katarzyna Pawłowska – Gauza opublikowała: Franciszek Ratajczak - biografia powstańca." (PTPN Poznań 2008 ). Franciszek Ratajczak – bohater niniejszej publikacji wywodził się z ziemi kościańskiej. Ten polski górnik z Westfalii ginąc w pierwszych godzinach powstania od przypadkowej kuli stał się symbolem walki Wielkopolan o wyzwolenie spod władzy pruskiej. Kolejna praca biograficzna Barbary Ciężkiej i Marka Grajka: „ Maksymilian Ciężki 1898 -1951” Szamotuły 2008; przedstawia postać Szamotulanina, Powstańca, oficera Wojska Polskiego a jednocześnie współtwórcę sukcesu złamania szyfrów Enigmy. Autorzy powyższych biografii wykazali wiele trudu by w swoich pracach by najrzetelniej przedstawić życiorysy bohaterów w dobie Powstania.
Z prac opublikowanych na przełomie 2008/ 2009 roku na uwagę zasługują m.in.: Jana Jajora, Powstańcy wielkopolscy 1918-1919. Materiały do słownika biograficznego ziemi jarocińskiej. Kalisz 2008; Leopolda Kostrzewskiego, Bolesława Święciochowskiego, Wrześnianie w Powstaniu wielkopolskim 1918-1919. Września 2008; Przemysława Mielocha, Joanny Nowaczyk, Powstańcy wielkopolscy z Mosiny i okolic. Mosina 2008; Ludwika Drozdoowicza, Książ wielkopolski w Powstaniu wielkopolskim, Książ Wlkp.2007; Jarosława Odrobińskiego, Powstanie Wielkopolskie 1918-1919 w Mroczy i okolicy. 90. rocznica wydarzeń; Jarosława Wawrzyniaka, Osieczna w Powstaniu Wielkopolskim 1918-1919. Osieczna 2008; Trzemeszno w Powstaniu Wielkopolskim 1918 – 1919 ( pod redakcją Andrzeja Leśniewskiego, Trzemeszno 2008).
„Trzynastu wspaniałych. Powstanie Wielkopolskie w życiu i losach powstańców i ich rodzin”. to książka Dainy Kolbuszowskiej. Jak ukazuje autorka, uczestnicy Powstania Wielkopolskiego często nie chcieli wracać do przeszłości, zatajali swoje życiorysy, niekiedy w tajemnicy spisywali swoje wspomnienia, by potem już zza grobu z uśmiechem kolejnego, tym razem bardzo osobistego zwycięstwa, spoglądać na zdumione odkryciem twarze swych wnuków i prawnuków. Autorka opisała korzenie uczestników - chłopów, robotników, arystokratów, inteligentów, zawodowych wojskowych – poprzez wspomnienia, dokumenty, prasę i anegdoty z ich życia.
Książka Pawła Andersa, Śladami Powstania Wielkopolskiego (Poznań 2008) przedstawia zdarzenia z zimy 1918/1919 r. w układzie topograficznym. Czytelnik odnajdzie tu miejsca, gdzie rozgrywały się najciekawsze epizody, gdzie miały miejsca starcia, gdzie powstańcy ze zdecydowaniem i odwagą walczyli o wolność Klarowny i ciekawy wywód autora opiera się na książce powstałej z okazji 75 rocznicy wybuchu powstania, która na 90. rocznicę została przejrzana i uzupełniona, a także wzbogacona zebranymi w całym regionie ilustracjami. Praca bardzo użyteczna zarówno dla nauczycieli, uczniów jak i wszystkich pragnących ukształtować własny sąd o trudnościach i osiągnięciach Powstania Wielkopolskiego 1918/1919.
Z kolei książka Eugeniusza Wachowiaka: Wolności dla nas idzie czas 1918/19- to w zasadzie poemat na temat Powstania Wielkopolskiego jest realnym odbiciem wydarzeń tamtego okresu. Została wydana w formie albumu, w którym poemat przeplata się z dokumentacją zdjęciową. Podobny charakter ma książka Macieja Ratajczaka, Wolność 1919 - oparta na ustaleniach Antoniego Fornalskiego, a dotycząca przebiegu powstania na Ziemi Przemęckiej.
Warto podkreślić zaangażowanie samorządów lokalnych oraz instytucji w wydanie poszczególnych wydawnictw, m.in. przez Urząd Gminy we Wronkach z okazji 90. rocznicy wybuchu Powstania Wielkopolskiego publikacji pod nazwą : Wronczanie w Powstaniu Wielkopolskim i kultywowanie tradycji czy książki Romana Chwaliszewskiego i Wojciecha Kicmana: „Powrót orła. Powstanie Wielkopolskie na Ziemi Pilskiej „, które ukazało się z inicjatywy Starostwa Powiatowego w Pile. Bukówczanie koło Leszna wydali książkę: „Powstanie Wielkopolskie w Bukówcu i okolicy- opisy” a ze środków budżetowych Powiatu Leszczyńskiego sfinansowano pozycję Krzysztofa Handke, Miejsca Pamięci Powstania Wielkopolskiego 1918/1919 w Powiecie Leszczyńskim. W pracach tych ukazano liczne biogramy i miejsca pamięci.
Nakładem Wydawnictwa Naukowego Wydziału Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu ukazała się książka Marcelego Kosmana: „Determinacja połączona z odwagą - W dziewięćdziesięciolecie Powstania Wielkopolskiego".

Katalogi wystaw z 2008 i 2009 roku, z wieloma nieznanymi do tej pory eksponatami z powstania, m.in. Jarosława Łuczaka z Muzeum Narodowego w Poznaniu, Zrodzone w powstaniu. 90. Rocznica Powstania Wielkopolskiego 1918-1919; Marcina Moedlicha z Muzeum Regionalnego w Wągrowcu „Powstanie Wielkopolskie w powiecie wągrowieckim. Eugeniusza Śliwińskiego „ W 90 tą rocznicę Powstania Wielkopolskiego 1918-1919 – Grupa „Leszno”; Heleny Kasperskiej, „Powstanie Wielkopolskie 1918-1919 na Ziemi Krotoszyńskiej „.
Album „ Wielkopolska u drzwi II Rzeczpospolitej (!) między traktatami pokojowymi wiel¬kich mocarstw 11 listopada 1918-28 czerwca 1919, pod red. Aleksandry Kubisiak (Poznań 2009 ), wydany został w ramach obchodów i zorganizowanej z tej okazji przez Wielkopolskie Muzeum Walk Niepodległościowych w Poznaniu wystawy plenerowej. Autorem prezentowanych archiwalnych fotografii jest Kazimierz Greger. Warto dodać, iż zdjęciom towarzyszy obszerny komentarz w językach polskim, angielskim i niemieckim.
Ponadto wystawie w Muzeum Narodowym Rolnictwa w Szreniawie towarzyszyła publikacja pt. „Zwycięskie Powstanie 1918/1919”, która zawarła katalog wystawy oraz materiały z sesji popularnonaukowej : „Udział mieszkańców wsi w Powstaniu Wielkopolskim 1918/1919 r.”, która odbyła się 24 października 2008 r..
Artykuły publicystyczne o powstaniu zamieszczano w zasadzie w całej prasie, zarówno centralnej jak i regionalnej. Gazeta „Głos Wielkopolski” przedstawiła na swych łamach liczne teksty Leszka Adamczewskiego, Grzegorza Okońskiego, Anny Plezler, Sławomira Kmiecika. Następnie stały się one kanwą do wydania przy wsparciu Marszalka Województwa Wielkopolskiego Marka Woźniaka albumu „Zwycięscy. Bohaterowie Powstania Wielkopolskiego 1918-1919 we wspomnieniach swoich bliskich” Przedmową historyczną to wydawnictwo poprzedził prof., Bogusław Polak, Wśród weteranów zostali zaprezentowani: Jan Adamczewski, Jan Banaszak, Stanisław Borczyński, Józef Bukiewicz, Mieczysław Domagała, Józef Gielnik, Andrzej Henke, Czesław Cezary Jindra, Ludwik Jóźwiak, Andrzej Jurkiewicz, Roman Karczewski, Stanisław Karolczak, Wiktor Kociałkowski, Kazimierz Krenz, Paul Krenz, Kazimierz Linkowski, Józef Mańczak, Wojciech Mańczak, Stefan Pawlak, Adam Pohl, Jan Pohl, Józef Pohl, Marian Pohl, Stanisław Pohl, Leon Prauziński, Feliks Racek, Kazimierz Raszewski, Leonard Rola-Szadkowski, Jan Roszak, Stanisław Rozmiarek, Bronisław Stanisławski, Józef Stengert, Antoni Susicki, Bolesław Susicki, Henryk Susicki, Ignacy Susicki, Mieczysław Susicki, Stanisław Susicki, Stefan Susicki, Bogdan Szembek, Nikodem Trojanowski, Stefan Wagner, Kazimierz Zenkteler, Franciszek Zieliński, Anna Żnińska z d. Piotrowska, Kazimierz Paweł Żniński.
W Magazynie Historycznym „Mówią Wieki” wydanie specjalne grudzień 2008 napisali, m.in.: Christian Myschor (Polacy i Niemcy w dziewiętnastowiecznej Wielkopolsce), Alina Hinc ( Poznań w XIX wieku. Miasto polskie czy niemieckie?), Piotr Szlanta: Polska partia protestująca. Polacy w parlamentach niemieckich doby rozbiorów), Przemysław Matusik ( Strategia przetrwania o samorganizacji Polaków w Poznańskiem w wieku XIX ), Witold Molik ( W obronie ojczystej mowy), Marek Molik ( Wielkopolan droga do niepodległości), Zbigniew Dworecki ( Kształtowanie się polskich struktur władzy w Wielkopolsce), Janusz Karwat ( Ignacy Paderewski w Poznaniu), Jarosław Łuczak ( Barwy i broń Powstania Wielkopolskiego ) Bogusław Polak ( Bitwy Powstania Wielkopolskiego), Andrzej Essen ( W Paryżu i nie tylko. Dyplomatyczna walka o Wielkopolskę ) Bartosz Kruszyński ( Wielkopolanie w walce o granice II Rzeczypospolitej), Wojciech Morawski ( Gospodarna kraina. Wielkopolska w gospodarce II Rzeczypospolitej), Barbara Fabiańska ( Muzeum Powstania Wielkopolskiego).
Dla osób interesujących się dziejami I wojny światowej oraz Powstania Wielkopolskiego okazją do poszerzenia wiedzy jest numer 4. / 2008 – Przeglądu Zachodniego. Autorzy zapewniają przekrojowe spojrzenie na Wielką Wojnę oraz problematykę powstania ( m.in. Tomasz Schramm, Dziewięćdziesiąt lat temu; Stanisław Żerko, System wersalski i próby jego modyfikacji w latach dwudziestych; Stanisław Sierpowski, Aspekty międzynarodowe Powstania Wielkopolskiego 1918-1919; Marceli Kosman, Powstanie Wielkopolskie na tle polskich powstań narodowych (z perspektywy 90-lecia); Andrzej Choniawko, Kontrowersje wokół powstania wielkopolskiego 1918-1919 w syntezach historycznych; Anna Sobczak, Heimatschutz i Grenzschutz a Powstanie Wielkopolskie 1918-1919 w "Kurierze Poznańskim" i "Dzienniku Poznańskim"; Łukasz Jastrząb, Powstanie Wielkopolskie 1918-1919 z perspektywy 90 lat).
W Przeglądzie Wielkopolskim nr 82. ( 4/2008 ) czytelnicy mają solidny materiał do wnioskowania o przeszłości jak i teraźniejszości związanej z tradycją Powstania Wielkopolskiego 1918/1919 ( m.in. Marceli Kosman, Narodowe powstania w historii i legendzie; Tadeusz Panowicz, Józef Dowbor Muśnicki, człowiek niezwykły; Janusz Jaskulski, Drogi ku wolności i muzyce - życiowe pasje Zdzisława Szulca (1895-1959); Edmund Radziszewski, Jan Mertka - pierwszy poległy powstaniec; Tadeusz Krokos, W 90. rocznicę przysięgi w Kaliszu polskiego wojska; Patrycja Kanafocka, Obchody 90. rocznicy Powstania Wielkopolskiego w Gnieźnie; Edmund Radziszewski, Powiatowe obchody 90. rocznicy Powstania Wielkopolskiego w Przygodzicach; Zygmunt Nowaczyk, 28 grudnia 2008. w Trzemesznie; Muzeum Powstania Wielkopolskiego w Lusowie).
Z kolei w „Kronice Wielkopolski” nr 4 (128) z 2008 roku ukazały się, m.in. artykuły i studia: Piotr Rybczyński, Listopad 1918 roku w Koninie; Tadeusz Krokos, l Batalion Pograniczny. Między Ostrowem a Kaliszem; Marek Fijałkowski, Teofil Drozdowski - działacz narodowy z Piły; Katarzyna Gauza, Antoni Andrzejewski - powstaniec poległy w Poznaniu w pierwszym dniu walk; Jarosław T. Łożyński, Adam Kowalczyk z Sierakowa - powsta¬niec i lotnik; Stanisław Sierpowski, Wielkopolski epizod Komisji Międzysojuszniczej w 1919 roku; Eugeniusz Śliwiński, Powrót Leszna do Polski w styczniu 1920 roku; Jarosław Łuczak, Organizacje kombatanckie powstańców wielkopolskich w II Rzeczypospolitej. Wspomnienia Jana Bratkowskiego, Szubin i okolice przed powstaniem i w powstaniu. W dziale „Sylwetki Wielkopolan” ukazał się interesujący artykuł Waleriana Występskiego: „Stefan Chosłowski - ziemianin, powsta¬niec wielkopolski, major Wojska Polskiego”.
Zeszyty z okazji 90 rocznicy wybuchu Powstania Wielkopolskiego opracował i redagował od listopada do grudnia 2008 r. zespół poznańskiej „Gazety Wyborczej": Piotr Bojarski, Monika Lamęcka, Waldemar Lewandowski, Radosław Nawrót, Karol Szaladziński, Sylwia Wilczak oraz przy współpracy autorów zewnętrznych: Tadeusza Jeziorowskiego (Wielkopolskie Muzeum Wojskowe), Jarosława Łyczaka (Wielkopolskie Muzeum Wojskowe), Tomisława Paciorka (Antykwariat Armeria Posnaniensis) a tablice kolorowe malował: Leszek Rościszewski. Cykl składał się z sześciu zeszytów: 1. Bazar tu wszystko się zaczęło; 2. Czy Piłsudski nie lubił Dowbora-Muśnickiego?; 3. Mundur, czapka i orły; 4. Powstańcy wielkopolscy bombardują Frankfurt; 5. Powstanie Wielkopolskie zrobiło wrażenie na Zachodzie; 6. Szczerbiec na wpół dobyty - odznaki upamiętniające wielkopolskie formacje wojskowe.
Czwarty tom serii „Krotoszyn i okolice” pod red. Józefa Zdunka zdominowała tematyka związana z 90. rocznicą Powstania Wielkopolskiego m.in. artykuły Pawła Hadrycha, Józefa Ciesielskiego, Jerzy Durkalec, Monika i Zenon Voelkelowie czy Józef Zdunek ( Krotoszyn i okolice. T. IV. Opracowania i materiały źródłowe. Praca zbiorowa pod red. Józefa Zdunka, Towarzystwo Miłośników i Badaczy Ziemi Krotoszyńskiej, Krotoszyn 2008). Także wydanie III numeru Sierakowskich Zeszytów Historycznych poświęcono temu czynowi zbrojnemu. W piśmie adwokatury polskiej „ Palestra„ nr 1 / 2 z 2009 roku ukazał się ciekawy artykuł Piotra Jóźwiaka: Adwokaci w Powstaniu Wielkopolskim. Z kolei na łamach prasy katolickiej, m.in. „Przewodnik Katolicki” przedstawił ciekawe artykuły: Adama Suwarta i Tomasza Paluszyńskiego.
Jednodniówki okolicznościowe, m.in. „Monitor Wielkopolski. Magazyn Samorządowy”, „Zapomniane powstanie” (Dodatek Specjalny IPN - Niezależna Gazeta Polska), „Wielkopolanie zwyciężają 1918-1919. Dodatek specjalny NBP”, „Kurjer Rawicki”, „Gazeta Witkowska„, „Echo Powstania. Września i Powiat Wrzesiński w 90.rocznicę Powstania Wielkopolskiego”, „ Do ostatniej kropli krwi” ( Kościan 2009) czy w Krobi „ Gdyby nie oni, nie byłbyś tu”. Ponadto warto zwrócić uwagę na wydania specjalne, m.in. „Rokickich Wiadomości „ Magazynu Regionalnego. Powiat Jarociński” czy „Głosu Wolsztyńskiego”.
W związku z 90. rocznicą wybuchu Powstania Wielkopolskiego Archiwum Państwowe w Poznaniu i jego oddziały przygotowało projekt „Digitalizacja i udostępnianie w Internecie materiałów archiwalnych dotyczących Powstania Wielkopolskiego”, m.in. kaliskie Archiwum wydało książkę obejmującą materiały źródłowe znajdujące się w zasobie AP w Kaliszu a dotyczące Powstania Wielkopolskiego. Są to głównie dokumenty organów władzy i administracji powstańczej, materiały dotyczące powstańców, mogił, cmentarzy powstańczych, pomników i tablic, stowarzyszeń weteranów powstania, a także prac naukowych na temat Powstania Wielkopolskiego. Wydawnictwo pod redakcją dr Grażyny Schlender przygotowali: mgr Grzegorz Waliś i mgr Adam Nawrocki (Źródła do dziejów Powstania Wielkopolskiego w zasobie Archiwum Pań¬stwowego w Kaliszu (Kalisz 2008). Publikacja zawiera krótki rozdział pt.: „Upamiętnienie Powstania Wielkopolskiego w świetle materiałów Archiwum Państwowego w Kaliszu”. Następnie zamieszczono katalog źródeł do dziejów Powstania Wielkopolskiego w zasobie AP w Kaliszu oraz wykaz powstańców figurujących w dokumentach kaliskiego Archiwum. Z drugiej strony realizując powyższy projekt digitylizacji – z zasobu Archiwum Państwowego w Kaliszu cyfryzacją objęto 72 jednostki archiwalne pochodzące z kilkunastu zespołów: Starostwa Powiatowe w Kaliszu, Kępnie, Koźminie, Krotoszynie, Odolanowie, Ostrowie Wielkopolskim, Ostrzeszowie, Pleszewie, a także Akta miasta Kępna, Krotoszyna, Ostrzeszowa, Pleszewa, Sulmierzyc, Zdun oraz Komisariat Obwodowy Krotoszyn Północ i Wojewódzki Komitet Ochrony Pomników Walk i Męczeństwa w Kaliszu. Zdigitalizowane powyższe materiały na płytce CD w ilości 1600 skanów, zostały zaopatrzone w specjalnie przygotowany indeks rzeczowy, który znacznie ułatwia dotarcie do poszukiwanych informacji.
Podobnie zostały przygotowane źródła do dziejów Powstania w południowo – zachodniej Wielkopolsce oraz do dziejów na Ziemi Pobiedziskiej, Z kolei ze zbiorów Archiwum Państwowego w Poznaniu liczne relacje, wspomnienia, opracowania, dokumenty zamieszczono na stronie internetowej Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowej. Zdigitalizowane materiały zostały udostępnione szerokim rzeszom użytkowników Internetu.
Płyta CD audycji radiowych została skierowana do szkół, autorstwa: Anny Gruszeckiej, Roberta Mirzyńskiego. Muzyczną stronę zapewnił Marek Zgaiński. Natomiast realizację nagrań lektorskich: Irena Goszczyńska a nad realizacją całości cyklu czuwał Krzysztof Jankowski. Wykorzystano w audycjach znawców tematyki powstańczej. Tematyka audycji była następująca: Kto im kazał-czyli czy Wielkopolanie sami z siebie potrafią chwycić za broń?; Kto jest kim - czyli na ile ugrupowań dzielili się Wielkopolanie jesienią 1918 roku?; Polak - Niemiec - dwaj wrogowie - czyli skąd wzięli się Niemcy w Wielkopolsce?; Jak wyglądał burzliwy listopad 1918 roku w Poznaniu i Wielkopolsce - czyli czy rzeczywiście prowincja walczyła, a stolica czekała?; Sejm Dzielnicowy. Czekać czy brać-wolność z ulicy?; Lud, robotnicy i żołnierze - czyli rady ci doradzą.; Skąd wzięli się ludzie i broń - czyli jak wykopać spod ziemi karabiny i amunicję?; Wysunięta placówka między Kongresówką a Niemcami - czyli południowy front powstania wielkopolskiego; Jak przegonić Niemców za wodę - czyli za Obrę?;. Jąknie oddać ziemi nadnoteckiej?; Zdobyć okno na świat-czyli jak odzyskać Kujawy i może Pomorze?; Jak wykraść Piłsudskiego z Magdeburga?; Czy możliwa jest Polska bez Wielkopolski- czyli jak potrafią dogadać się Polak z Polakiem pomiędzy armią niemiecką a bolszewikami; Od kuchni, tańca i różańca - czyli kobiety w walce o polskość; Bez nich nie byłoby powstania część1. i część 2. .
W Wielichowie w ramach propozycji programowej Chorągwi Wielkopolskiej,. „Czas bohaterów" 9 Drużyna Harcerska przygotowała i wydała w internecie gazetę. Przez dwa miesiące na stronach [link widoczny dla zalogowanych] i Hufca Śmigiel ukazywały się kolejne numery tej gazetki. Gazeta ta została wyróżniona przez Chorągiew Wielkopolską za najlepszą realizację programu „Czas bohaterów” w kategorii drużyn harcerskich.
Obchody 90 rocznicy wybuchu powstania stały się bodźcem wydawniczym dla wielu instytucji i środowisk, pojawiła się duża ilość publikacji, wśród nich zdecydowana większość na niezłym poziomie merytorycznym i edytorskim. Podjęto nowe tematy dotąd nieobecne w historiografii, dotyczące, m.in. sądownictwa i morale Wojsk Wielkopolskich. Program Archiwum Państwowego w Poznaniu – „Digitalizacji zbiorów związanych z Powstaniem Wielkopolskim 1918/1919” - zdecydowanie ułatwi korzystanie z różnych dokumentów wytworzonych w okresie Powstania jak i po nim, a dotyczącym problematyki powstańczej i kombatanckiej. Program ten stanowi też pewnego rodzaju formę zabezpieczania cennych zbiorów powstańczych. Na badaczy czeka jeszcze wiele tematów do podjęcia, m.in. praca Rafała Reczka, Życie społeczno – polityczne w Wielkopolsce w latach 1956 –1970 ( Poznań 2008 ) sygnalizuje zainteresowania służb PRL ruchem kombatanckim i obchodami rocznic wybuchu powstania. Szybkie zniknięcie wielu pozycji z półek księgarskich – w dobie kryzysu czytelnictwa - świadczy o społecznym zapotrzebowaniu na regionalistykę.